WULWODYNIA – WŁAŚCIWE SPOJRZENIE NA PRZYCZYNY KLUCZEM DO SUKCESU W LECZENIU

Prowadząc fizjoterapię w wulwodynii koncentrujemy się na terapii rozluźniającej mięśnie dna miednicy, zmniejszaniu nadwrażliwości bólowej oraz nauce świadomej relaksacji rejonu krocza. Schorzenie wymaga kompleksowego podejścia. Niezbędna jest współpraca z lekarzem ginekologiem-seksuologiem i psychoterapeutą klinicznym.

Czym jest wulwodynia (vulvodynia)?

Pod tą tajemniczą nazwą kryje się choroba przez wielu nadal niestety traktowana “z przymrużeniem oka”. Mianem wulwodynii określa się bowiem przewlekły ostry, palący,  piekący, a czasem przeszywający ból lub dyskomfort okolic intymnych, który utrzymuje się powyżej trzech miesięcy i nie ma określonej przyczyny (neurologicznej, zapalnej, urazowej, alergicznej).

Wulwodynia uogólniona i zlokalizowana

Wyróżnia się dwie główne postaci wulwodynii: uogólnioną i zlokalizowaną. O postaci uogólnionej mówimy wtedy, gdy pacjentka odczuwa dolegliwości okolic krocza bez ściśle określonego miejsca bólu, na większym obszarze. Mogą one obejmować wargi sromowe, pochwę, łechtaczkę, odbyt, a także wzgórek łonowy czy wewnętrzną stronę ud. Natomiast w przypadku, gdy ból pojawia się w konkretnym miejscu, np. w przedsionku pochwy (vestibulodynia) lub łechtaczce (clitodynia) – nazywamy to wulwodynią zlokalizowaną. Zdarza się również połączenie objawów obu ww. postaci, czyli wulwodynia mieszana.

Vulvodynia: objawy i możliwe przyczyny

Objawy bólowe mogą pojawiać się samoistnie i trwać stale przez długi okres czasu lub okresowo, często wiążąc się z rytmem cyklu miesiączkowego. Ból bywa też inicjowany bodźcem w normalnych warunkach niebolesnym (dotyk, stosunek płciowy, badanie ginekologiczne, bielizna, obcisła odzież).

Jak wspomniano wyżej, o wulwodynii można mówić wówczas, gdy wykluczy się przyczyny bólu sromu takie jak stan zapalny, infekcja (bakteryjna, grzybicza), choroby skóry, zaburzenia neurologiczne. Dokładnej przyczyny tego zaburzenia dotychczas nie znaleziono. W badaniach zaobserwowano, że u kobiet cierpiących na wulwodynię w skórze i błonie śluzowej okolic intymnych występuje zwiększona  liczba zakończeń nerwowych. Może to wynikać z przebytych wcześniej częstych infekcji, zaburzeń immunologicznych lub ogólnej zwiększonej wrażliwości nerwowej pacjentek (zaburzeń ośrodkowego mechanizmu regulującego odczuwanie bólu). Istotna jest rola układu mięśniowo-szkieletowego w nasileniu wulwodynii. Nieprawidłowe ustawienie miednicy i/lub jej niestabilność powoduje przewlekłe napięcie mięśni dna miednicy, które zaczynają reagować bólem. Następstwem tego jest przeniesienie napięć i bólu na narządy znajdujące się w miednicy mniejszej (dolne drogi moczowe, pochwa, srom, odbyt). Ponadto przyjmowanie nieprawidłowych pozycji, wywołane próbami zmniejszenia bólu, dodatkowo nasila dolegliwości poprzez przeciążenie mięśni przykręgosłupowych i brzucha.

Leczenie wulwodynii jest złożone i powinno się składać z kilku dopełniających się elementów:

  • farmakoterapii
  • fizjoterapii
  • psychoterapii i psychoedukacji.

W ramach farmakoterapii stosuje się kilka grup leków w zależności od lokalizacji i nasilenia objawów. Są to:

  • środki stosowane miejscowo (lidokaina, bupiwakaina, kremy z estradiolem)
  • leki przeciwdepresyjne (amitryptylina, desypramina, wenlafaksyna, inne)
  • leki przeciwdrgawkowe (gabapentyna, karbamazepina, pregabalina).

Leki przeciwdepresyjne i przeciwdrgawkowe stosuje się typowo w wielu przewlekłych stanach bólowych, stąd ich skuteczność również w leczeniu wulwodynii. Zalecane dawkowanie jest znacznie mniejsze niż w przypadku leczenia depresji. Należy podkreślić, że efekt zmniejszenia bólu można zaobserwować dopiero po ok. 4 tygodniach stosowania ww. leków.

W przebiegu wulwodynii obserwuje się szereg zaburzeń w funkcjonowaniu systemu mięśniowo-powięziowego obszaru dna miednicy, tj. nieprawidłowe ustawienie miednicy, niewydolność mięśni (zbyt duże/zbyt niskie/nierównomierne ich napięcie), bolesność brzuśców i/lub przyczepów mięśniowych, zaburzenia przesuwalności powięzi.

W procesie leczenia niezbędna jest fizjoterapia dna miednicy, która obejmuje następujące, wzajemnie uzupełniające się, elementy:

  • biofeedback i elektrostymulacja mięśni i nerwów dna miednicy
  • terapia manualna w rejonie miednicy, w tym terapia wewnętrzna (per vaginam, per rectum)
  • terapia promieniami IR (podczerwień)
  • instruktaż samodzielnego wykonywania ćwiczeń rozluźniania i rozciągania mięśni krocza i sąsiadujących

Podczas zabiegu biofeedbacku, dzięki elektrodzie zbierającej informacje umieszczonej na ciele (lub w tym przypadku w pochwie), pacjentka obserwuje na monitorze, jak jej mięśnie napinają się i rozluźniają. W ten sposób uczy się świadomego ich rozluźniania i kurczenia. Dodatkowa elektrostymulacja podczas zabiegu wspomaga relaks mięśni dna  miednicy oraz pobudza przewodnictwo nerwowo-mięśniowe tej okolicy.

Terapia manualna dna miednicy skupia się na odnajdowaniu miejsc napiętych, bolesnych, a następnie na ich manualnym rozluźnianiu, a także na poprawie ruchomości miednicy. Dodatkowym wsparciem w pracy nad rozluźnianiem mięśni dna miednicy służą naświetlania promieniami podczerwonymi, które, rozszerzając naczynia krwionośne, wpływają na lepsze odżywienie tkanek.

Ważnym elementem rehabilitacji jest edukacja pacjentki w kwestii samodzielnego rozluźniania i rozciągania mięśni krocza i mięśni z nimi współpracujących. Dzięki połączeniu ww. metod fizjoterapii można uzyskać lepsze ukrwienie tkanek, a tym samym poprawę odżywienia i dotlenienia mięśni miednicy oraz obniżenie ich napięcia spoczynkowego, co w konsekwencji prowadzi do zmniejszenia odczuwania bólu przez pacjentkę.

Przewlekłe odczuwanie bólu znacząco obniża jakość życia i niekorzystnie wpływa na codzienne funkcjonowanie. Dlatego uzupełnieniem leczenia farmakologicznego i fizjoterapii powinna być opieka psychologiczna i psychoedukacja pacjentki. Najczęściej wykorzystuje się terapię behawioralno-poznawczą ze względu na jej wysoką skuteczność w leczeniu przewlekłego bólu i dysfunkcji seksualnych, które często towarzyszą wulwodynii.

Vulvodynia dotyka bardzo intymnej sfery kobiety. Coraz większa wiedza na temat jej przyczyn i skuteczniejsze metody leczenia pozwalają osiągnąć pozytywne efekty i uwolnić pacjentkę od bólu. Warunkiem tego jest kompleksowa terapia obejmująca farmakologię, specjalistyczną fizjoterapię i opiekę psychologiczną, a zwłaszcza zaangażowanie pacjentki w leczenie i współpraca z terapeutami.